شهروندان بغداد نگران آنند که جنگ بعدی میان ایران و ایالات متحده، در عراق رخ دهد که تنها اخیرا در پی شکست داعش روی صلح به خود دیده است. نگرانی از این که عراق به دامن چنین درگیری‌ای بیفتد، با حملات اخیر پهبادهای اسرائیل علیه پایگاه‌های حشد شعبی، گروه‌های شبه نظامی عراق تقویت شده است که به گفته آمریکا و اسرائیل، تحت‌الحمایه ایران است.
حاج ابوعلا الولایی، رهبر جنبش شبه نظامی «کتائب سید الشهدا» که با ایران مرتبط است، در مصاحبه‌ای اختصاصی با ایندیپندنت در بغداد گفت: «تحول جدید این است که اسرائیل وارد درگیری در عراق شده است». او گفت، در روز ۱۲ماه اوت، سه فروند پهپاد اسرائیل با حمله به یکی از پایگاه‌های گروه او موسوم به الصقر در پایتخت عراق، ۵۰ تُن سلاح را منفجر کرده‌اند. اسرائیل ضمن قبول مسئولیت آن اتفاق، ادعا کرد که موشک‌های ایران را که در راه سوریه و لبنان بوده‌اند، هدف قرار داده است.
AHMAD AL-RUBAYE / AFP
احتمال دست داشتن آمریکا در اقدام اسرائیل، می‌تواند موجب بروز یک بحران سیاسی در عراق شود. ابوعلاء می‌گوید، یک گزارش منتشر نشده توسط دولت عراق افشاء می‌کند که پهپادهای اسرائیلی از پایگاه نظامی «کساد» آمریکا در منطقه تحت کنترل کردها در شمال شرقی سوریه، پرواز کرده بوده‌اند. او افزود: «رادارهای عراقی یکی از سه پهپاد را که قبل و بعد از حمله، با سرعت ۱۴۰کیلومتر در ساعت حرکت می‌کرد، ردیابی کرده است».
سیاست آمریکا در خاورمیانه، تحت رهبری رئیس جمهوری ترامپ، سخت ناهماهنگ و متناقض است، اما از زاویه آمریکا، دادن اجازه به اسرائیل برای این گونه حملات محدود اما دقیق از یک پایگاه آمریکایی علیه نیروهای حشد شعبی، به گونه‌ای عجیب، به خود-ویرانی شباهت دارد. این حرکت باعث شده است که پارلمان عراق لایحه‌ای را تصویب کند که از آمریکا می‌خواهد نیروهای خود را از خاک عراق خارج کند.
ابوعلاء در پاسخ به این سوال که در صورت بروز جنگ میان ایران و آمریکا، آیا کتائب سید الشهدا به نیروهای آمریکایی حمله خواهد کرد یا نه، گفت: «بله، بدون تردید».
او ضمن نشان دادن اشتیاق برای جنگ‌های پهپادی، گفت که حمله موفقیت‌آمیز ۱۴سپتامبر پهپادها به تاسیسات نفتی عربستان سعودی، تساوی بیشتری برای گروه‌هایی نظیر گروه او در میدان جنگ ایجاد می‌کند. ابوعلاء افزود: «ما شبانه‌روز در تلاش تولید پهپادهایی هستیم که بتوان آن‌ها را در یک اتاق نشیمن جا داد».
حملات پهپادها علیه پایگاه‌های آمریکا نمی‌تواند مانند حمله به تاسیسات نفتی ابقیق و خوریس غافلگیرانه باشد، اما این پایگاه‌ها بدون تردید آسیب‌پذیرند. از بسیاری جهات، نه تنها موضع آمریکا در عراق را تقویت نمی‌کنند، بلکه در صورت بروز جنگ میان ایران و آمریکا، می‌توانند «گروگان» گرفته شوند.
آینده حشد شعبی به عنوان یک قلمرو زیر نفوذ ایران در داخل عراق، پدیده‌ای بسیار مهم در جنگ میان ایران و آمریکا بر سر میزان نفوذ در عراق است. آمریکا در صدد کاهش یا از میان بردن نقش حشد شعبی در عراق است، اما این تلاش‌ها احتمالا یا بی‌اثر خواهد بود، یا نتیجه معکوس خواهد داشت.
حشد شعبی، یک سازمان سیاسی و نیز نظامی است که چنان در عراق تثبیت شده است، که آمریکا توانایی چندانی برای کاهش نفوذش ندارد. کاندیداهای پارلمانی این سازمان در انتخابات سال گذشته خوب عمل کردند، و حمایت‌های حشد شعبی برای ثبات هر دولتی در عراق لازم است.
از زمان حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، الگوی مشابهی در این کشور برقرار بوده است. دولت آمریکا در صدد برآمد که بدون دادن هیچگونه امتیازی به ایران، صدام حسین را ساقط کند. اما سقوط رژیم سنی صدام، لاجرم به یک انقلاب سیاسی و جایگزینی آن با اکثریت شیعه، و تا حد کمتری کردها، منجر شد، و دیپلمات‌ها و فرماندهان نظامی آمریکا، به‌رغم تلاش‌های خود، نتوانستند از همکاری اغلب پنهانی با ایران، اجتناب کنند.
اوضاع در سال‌های بعد هم تغییر چندانی نکرد. حکومت اکثریت شیعه، هویت عراقی دارد، اما این هویت یا برابر یا زیر سلطه هویت بسیار چیره مذهب شیعه است. با توجه به این که عراق و ایران جزو معدود کشورهای شیعی مذهب جهانند، جای تعجب نیست که احساس می‌کنند در بسیاری چیزها نقطه اشتراک دارند. دوره پس از صدام، شاهد نخستین دولت عرب شیعه در منطقه، پس از شکست سلسله فاطمیه توسط صلاح‌الدین در قرن ۱۲در مصر بود. ضیاء الاسدی، یکی از مقامات ارشد جنبش مذهبی عوامگرای مقتدی صدر، رهبر شیعی، می‌گوید: «ایران از نقطه نظر مذهبی، به عراق عمق استراتژیک می‌دهد».
پرزیدنت ترامپ و دستگاه‌های رهبری پیش از او در آمریکا، بارها مرتکب این اشتباه شده‌اند که حزب‌الله لبنان، حوثی‌های یمن و حشد شعبی عراق را به سادگی، به عنوان گروه‌های تحت نفوذ ایران تقبیح کرده‌اند. این اشتباه است، زیرا ریشه این گروه‌های قدرتمند شبه نظامی، در درجه اول جوامع محلی شیعه مذهب است. ممکن است ایران این گروه‌ها را تغذیه کند، اما فرماندهی و کنترلی روی آن‌ها ندارد.
دلیل دیگری که تلاش آقای ترامپ را برای کاهش نفوذ ایران کم‌اثر می‌کند، این است که متحدان شبه‌نظامی ایران در جنگ‌های لبنان، سوریه، عراق و یمن، یا پیروز بوده‌اند، یا مواضعشان را حفظ کرده‌اند. بسیاری از مردم عراق با ناخشنودی از پراکندگی مراکز قدرت، شاکی‌اند که «حشد شعبی قدرتمند، و دولت ضعیف است».، اما کار چندانی از دستشان بر نمی‌آید. ایران با بازی شطرنج سیاسی در عراق آشناست، و در نقش میانجی میان جناح‌های مختلف و مراکز قدرت رفتار می‌کند.
آمریکا برای از میان بردن حشد شعبی در عراق توان کافی ندارد، اما این ناتوانی به معنای آن نیست که تلاش خود را نخواهد کرد. آمریکا با کنترل حریم هوایی عراق، باید می‌دانست که اسرائیل عامل پرتاب پهپاد به این کشور است، اما استفاده نیابتی از اسرائیل، بازی خطرناکی است.
عراق از زمان شکست داعش و تسخیر موصل در سال ۲۰۱۷، دو سال در صلح نسبی به‌سر برده است. صدها پست امنیتی و دیوارهای سیمانی ضدانفجار، در بغداد برچیده شده‌اند. شهر مملو از رستوران و فروشگاه است، و خیابان‌ها تا دیروقت شب، مملو از جمعیت است. اما بسیاری از عراقی‌ها نمی‌دانند که اگر درگیری میان ایران و آمریکا به یک جنگ تمام عیار تبدیل شود، این وضع تا کی ادامه خواهد یافت. یک کارمند دولت گفت: «بسیاری از دوستان من چنان نگران یک جنگ میان ایران و آمریکا هستند که پاداش خاتمه خدمتشان را صرف خرید خانه در ترکیه می کنند».
آن‌ها دلیل خوبی برای نگرانی‌های خود دارند: قدرت آمریکا و عربستان در خاورمیانه، با حملات الهام گرفته شده از ایران، لطمه خورده است (روش کار ایران، به‌طور معمول، اقدام از طریق دیگران است: حمله به نفت‌کش‌ها در خلیج فارس، حمله به یک پهپاد آمریکایی در ارتفاع زیاد، و حمله تاسیسات نفتی عربستان سعودی). تا این لحظه، آقای ترامپ بر این تصور بوده که حملات متقابل به سود آمریکا نیست، اما نمی‌تواند برای همیشه و بدون آن که ضعیف به‌نظر برسد، این گونه مجازات‌ها را نادیده بگیرد.
عراق یکی از نقاطی است که آمریکا و متحدانش می‌توانند در آن دست به تلافی بزنند، و هدفشان هم حشد شعبی باشد. اما این اقدام احتمالا موجب تحریک حمله علیه پایگاه‌های آمریکا خواهد شد که در عصر پهپادها، آسیب‌پذیر به نظر می‌رسند. عراقی‌ها از یک درگیری نظامی دیگر سخت وحشت دارند، اما نگران آنند که آتش جنگ به هرحال به سوی آن‌ها در حرکت است.
© The Independent
